بررسی تاثیرات خواجوی کرمانی بر اشعار حافظ شیرازی

بررسی تاثیرات خواجوی کرمانی بر اشعار حافظ شیرازی

مطالعه حافظ در ادب فارسی و مخصوصا در دیوانهای شاعران پارسی گوی بسیار وسیع بود و او کمتر شاه بیت و شاه غزلی را در زبان پارسی بی جواب گذارده است، بهترین غزل های مولوی و کمال و سعدی و همام و اوحدی و خواو و نظایر این استادان بزرگ و یا بهترین ابیات آنان مورد استقبال حافظ و جوابگویی او قرار گرفته و در این نبرد آزمایی طولانی هیچگاه وصمت شکست بر جبین اشعار آبدارش ننشته، و بدین ترتیب سخن حافظ از جانبی متضمن افکار عمیق حکمی و عرفانی و از جانبی دیگر همراه با مضامین زیبا و باریک شاعرانه و عواطفی است که گاه حدت بسیار دارد.

اما کلام او در همه موارد منتخب و برگزیده و مزین به انواع تزئینات مطبوع و مقرون به ذوق و شامل کلماتی است که هر یک به حساب دقیق انتخاب و به جای خود گذارده شده و پیش و پس کردن آن ها مایه تباهی کلام خواهد شد و با این تفصیل سخن حافظ حاوی همه شرایطی است که در کلام مولوی، سعدی و خسرو دهلوری و حسن دهلوی و سلمان و خواجو و همعصران این دو شاعر اخیر الذکر ملاحظه کنیم، به اضافه نخوه خاص تفکر او.

علت آن که حافظ را دنباله رو خواجو در شعر معرفی می کنند آن است که وی در مدت توقف خواجو در شیراز با آن شاعر محشور بوده و از خدمت او مستفیذ گردیده است. چنان که می دانیم، دیوان خواجو بنابر ادوار عمر و شاعری او به دو قسمت متمایز «صنایع کمال» و «بدایع الجمال» منقسم گردیده است.

پخته ترین غزل های خواجو را باید در قسمت اخیر یعنی در بدایع الجمال جست و جو کرد. این غزلها در مقایسه با غزل های متعدد خواجو در صنایع الکمال تحول بزرگ سبک خواجو را در غزل و رها کردن شیوه متقدمین در کیفیت خلق مضامین نشان می دهد. در غزل های بدایع الجمال تفکرات عرفانی و حکمی در عبارات غزل های عاشقانه گنجانیده شده است و به همین سبب در آن ها کمتر از سوز و ساز عاشقان و راز و نیاز آنان اثر می بینم و برعکس با عارفی پخته رویاروییم که نقاوه اندیشه های خانقاهی و مدرسه ای را در عبارات شاعرانه بیان می کند.

غالب این غزل ها به نظر من در شیراز ساخته شده شد زیرا اواخر عمر خواجو چنانکه می‎دانیم بیشتر در آن شهر سپری شده و معاشرت حافظ با خواجو و شاید استفاده لسان الغیب از محضر آن استاد در همین مدت جامه عمل پوشیده و مسلما همین معاشرت ها و استفاده ها موجب تاثیر عمیق شیوه عزل های بدایع الجمال خواجو در حافظ شده و او را به استقبال های پیاپی از آن ها بر انگیخته است.

تاثر حافظ از شیوه خواجو در غزل های بدایع الجمال بسیار شدید است نه تنها شاعر شیرازی کار خود را در این مورد به استقبال و نظیره گویی منحصر نساخته بلکه در بسیاری از موارد کلمات و مصراع ها و بیت های خواجو را نیز به وام گرفته و با اندک تغییر در غزل های خود آورده است.

منبع:

https://tarikhema.org/ganj/hafez

دیدگاه خود را بگذارید